Żabbar

De parochiekerk van Zabbar

Zabbar is een plaats in het oosten van Malta. Het ligt even buiten de zogenaamde Cottonera (Three cities). Het stadje telt ongeveer 15.137 inwoners (Żabbarin) en behoort daarmee tot de grootste woonkernen van Malta. Oorspronkelijk behoorde het gebied van Zabbar toe aan de plaats Zejtun. De plaatsen waren gelegen in een agrarisch gebied, dat voortdurend bedreigd werd door plunderaars die nabij Marsaxlokk en Marsascala aan land gingen. Later splitste Zabbar zich af. In het jaar 1797 ontving de plaats stadsrechten. Deze werden verleend door de op dat moment heersende grootmeester, Fra Ferdinand von Hompesch (1744 – 1805). Hij was de laatste grootmeester voordat de Ridders door de Fransen van Malta werden verdreven. In de laatste zes maanden van zijn heerschappij, verleende Hompesch aan drie dorpen stadsrechten. Naast Zabbar, dat daarbij de titel 'Città Hompesch' ontving, waren dit Siggiewi (Città Ferdinand) en Zejtun (Città Beland).

Hompesch gate

Enigszins aan de westzijde van het stadje, staat de parochiekerk. Deze is gewijd aan de Madonna van de Goddelijke genade (tal-Madonna tal-Grazzja), waarmee de maagd Maria wordt bedoeld. De kerk werd tussen 1641 en 1696 gebouwd naar een ontwerp van de Maltese architect Tommaso Dingli (1591 – 1666). In de basis is het een langwerpig gebouw, waaraan later twee zijschepen, een koepel en een nieuwe voorgevel werden toegevoegd. De barokke façade werd in 1738 gebouwd en telt twee klokkentorens en allerlei uitbundig beeldhouwwerk. Het rijk gedecoreerde interieur van de kerk is eveneens prachtig. Hoogtepunt is het altaarstuk dat in 1715 werd vervaardigd door de Maltese schilder Alessio Erardi (1669 – 1727). Enkele malen werd het ruim drie eeuwen oude schilderij in een processie rondgedragen door het dorp. Dit gebeurde bijvoorbeeld in 1951, toen er een groot feest werd gevierd, omdat de Maltese aartsbisschop Michael Gonzi het kindje Jezus en Maria in het schilderij voorzag van zilveren kroontjes. Het parochiefeest (of Festa) van Zabbar wordt jaarlijks gevierd op de eerste zondag na 8 september. Bijzonder is dat er tijdens dit feest vanuit Mosta een pelgrimstocht naar Zabbar wordt georganiseerd voor motorrijders. En vanuit Rabat komen de pelgrimgangers per fiets op bezoek.

Een Franse kanonskogel

Het jaarlijkse parochiefeest werd op 10 september 1797 bezocht door grootmeester Fra Ferdinand von Hompesch du Bolheim (afkomstig uit het dorpje Hompesch, grofweg halverwege Sittard en Keulen). Zoals hierboven beschreven, was hij degene die stadsrechten verleende aan Zabbar. Dit deed hij vier dagen na zijn bezoek aan het feest. Voor dat bezoek, reisde hij per paardenkoets naar de rand van Zabbar. Vanaf daar werd hij door mannen uit het dorp in een draagstoel naar de parochiekerk getild. Op de plek waarvandaan Hompesch getild werd, was een poort gebouwd bestaande uit acht houten pilaren. Deze werd in 1801 vervangen door een poort in neoclassicistische stijl. Iedereen die vanuit de richting Paola naar Zabbar rijdt, passeert deze Hompesch gate (Il-Mina ta' Hompesch), die tegenwoordig in het midden van een drukke rotonde staat. Vanwege onrust werd de poort pas in 1801 gebouwd, omdat in 1798 de Franse invasie van Malta plaatsvond. In 1800 werden de Fransen door de Engelsen verdreven en werd Malta een Brits protectoraat. Zabbar was één van de kernen van waaruit het verzet tegen de Fransen werd georganiseerd. Er werd daadwerkelijk gevochten voordat de Fransen zich in Valletta verschansten. De torens van de kerk raakten beschadigd. Op andere plekken zitten tot vandaag de dag Franse kanonskogels vast in gevels.

Zabbar Sanctuary Museum

Delen van RMS Alcantara

Het Zabbar Sanctuary Museum (Mużew tas-Santwarju Żabbar) is één van de leukste en meest verrassende musea van Malta. In het museum wordt zeer uitgebreid het verhaal van het dorp verteld op een wijze waarop het een uitstekende bron vormt voor de historie van het vroegere leven op Malta. Het museum werd opgericht door Priester Giuseppe Zarb (1912 – 1985) van de naastgelegen parochiekerk. Het was op 5 september 1954 het eerste museum op Malta dat opende in een speciaal daarvoor gebouwd pand. Het is iedere dag geopend van 09:00uur tot 12:00uur. Uit bovenstaande informatie zijn veel zaken terug te vinden in het museum. Zo staat de sedan draagstoel waarin von Hompesch naar het dorp werd getild er tentoongesteld. Tijdens de processie in 1951, waarbij het altaarstuk uit de kerk werd gebruikt, werd het schilderij op een verhoging getild. De panelen van deze verhoging zijn nu centraal in het museum terug te vinden. Oorspronkelijk behoorden deze thuis op het schip RMS Alcantara (Belfast, 1926), dat op routes vanuit Southampton naar Zuid-Amerika werd ingezet. In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, werd het schip omgebouwd voor de militair bevoorrading. Bedden en de panelen kwamen in Malta terecht.

Avro Vulcan XL319 in Sunderland

Speciale aandacht in het museum is er voor een vliegramp die in het centrum van Zabbar plaatsvond. Op 14 oktober 1975 stortte er een Afro Vulcan B.2 (met vliegtuigregistratienummer XM645) neer. Deze gigantische bommenwerper was onderweg van RAF Waddington (nabij het Britse Lincoln) naar Luqa. Tijdens de te harde landing ging het echter mis. Het landingsgestel aan de rechterzijde doorboorde de vleugel en brandstoftanks, waardoor brand ontstond. De piloot probeerde hoogte te winnen en een nieuwe landing te wagen. Daarin slaagde hij niet. Het vliegtuig explodeerde boven Zabbar. De piloot en copiloot wisten met hun schietstoelen aan het noodlot te ontkomen. De vijf andere bemanningsleden beschikten niet over een schietstoel en moesten met hun parachutes gebruikmaken van een noodluik. Dit was echter niet bruikbaar wanneer het landingsgestel was uitgeklapt. Zij kwamen alle vijf om het leven, terwijl twee van hen slechts 'voor de lol' meevlogen. De 38-jarige Vinċenza Zammit, een bewoonster van Zabbar, was de enige op grond die het drama niet overleefde. Zij werd geëlektrocuteerd door een stroomkabel die tijdens de crash was losgeraakt. Twintig mensen raakten gewond en honderd gebouwen raakten beschadigd door de brand die op de crash volgde. In het museum zijn verschillende onderdelen van de bommenwerper te zien, waaronder de kap van de cockpit. Ook staat er een half verbrande deur van een woning.

Ex voto van een motorrijder die klem
kwam te zitten in Hompesch gate

Een vermakelijk deel van het museum is de afdeling waar ex voto's zijn tentoongesteld. Het gaat hier vooral om schilderijen waarin mensen hun dank aan God tonen voor rampen of ongelukken die zij hebben overleefd. Het zijn allemaal amateurkunstwerken, waar mensen zich zichtbaar voor hebben ingespannen. Veel van de werken gaan over scheepsrampen die op wonderbaarlijke wijze werden doorstaan. Anderen hebben de moeite genomen om lompe verkeersongelukken, of andere momenten waarin zij doodsangsten uitstonden, aan het doek toe te vertrouwen.

Bereikbaarheid

Zabbar is vrij goed te bereiken met de bus vanuit Valletta. De lijnen 91 (naar Marsascala) en 94 (naar Xghajra) stoppen in de buurt van de parochiekerk (halte Medjatrici). Voor automobilisten is het iets ingewikkelder. Grofweg rijden zij naar Paola en vervolgens richting Zabbar. Parkeren in de omgeving van de kerk, hoeft niet al teveel problemen op te leveren.