Megalithische tempels van Malta
TIP: In het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden is tot en met 31 oktober 2021 de tentoonstelling Tempels van Malta te zien, die gewijd is aan de prehistorische tempels en tombes op de Maltese eilanden. De expositie is opgezet in samenwerking met Heritage Malta, dat ook verschillende museumstukken in bruikleen heeft gegeven. Hoewel de tentoonstelling klein van formaat is, is het een mooie introductie tot de materie. Bijvoorbeeld voor mensen die van plan zijn naar Malta af te reizen om de tempels te bezoeken. Bij de tentoonstelling is ook een fraai boekje uitgegeven, dat het aanschaffen waard is.
De megalithische tempels van Malta zijn wereldberoemd. Lange tijd waren de tempels de oudst bekende vrijstaande stenen monumenten ter wereld. Dat betekent dat ze ouder zijn dan Stonehenge in Engeland en dat ze er al stonden voordat de Egyptenaren er ook maar over dachten om piramides te gaan bouwen. De Maltezers van tegenwoordig zijn erg trots op de bijzondere bouwwerken. Momenteel claimen verschillende archeologen echter dat in het zuidoosten van Turkije, in de Göbekli Tepe (Navelberg), tempels zijn gevonden die nog veel ouder zijn.
Rond 5200 jaar v. Chr. kwamen de eerste bewoners naar Malta. Dit waren landbouwers die vermoedelijk vanuit Sicilië kwamen. Met stenen gereedschap bewerkten zij het land. Ze maakten figuurtjes die werden geofferd en meegingen met de doden in rotsgraven. De mensen bouwden nog geen tempels. Pas rond 3600 v. Chr. begon men plotseling grote tempels te bouwen. Deze werden opgetrokken uit stenen die soms wel acht meter hoog waren en 20 ton wogen. Vandaar dat ze megalieten genoemd worden; mega is Grieks voor groot en lithos betekent steen. Als bouwmateriaal voor de sacrale bouwwerken op Malta en Gozo werd met name kalksteen gebruikt, omdat dat materiaal ter plekke in ruime mate voorradig was. Met de stenen werden één of meerdere halfronde ruimten gebouwd op een wijze waarop ze tot op heden nooit elders zijn aangetroffen. De eerste tempels bestonden uit een vierkant centrum met aan drie zijden een ellipsvormige kamer. De overgebleven open zijde diende als toegang. Later werden er grotere tempels gebouwd, die uit meerdere kamers bestonden. Er zijn tot op heden 23 tempels gevonden op Malta en Gozo. Zo nu en dan treffen archeologen nog nieuwe resten aan. De oudste tot nu toe gevonden tempels zijn ongeveer duizend jaar ouder dan de piramide van Cheops en dateren uit dezelfde tijd dat de hunebedden, die we voornamelijk in het noordoosten van Nederland kunnen vinden, zijn gebouwd.
Voor archeologen zijn de tempels zeer interessant. Ze tonen aan dat er op Malta al zeer vroeg een georganiseerde gemeenschap aanwezig was. Om de tempels te kunnen construeren moet er op zijn minst een centraal gezag zijn geweest dat grote groepen bouwers bijeen kon brengen en voeden uit ingezamelde landbouwoverschotten. Des te merkwaardiger is het dat het tijdperk van de tempelbouwers omstreeks 2500 v. Chr. plotseling eindigde met de gedeeltelijke verwoesting van tempels. Of dit kwam door veranderingen in de omgeving, onderlinge strijd of een aanval van buitenaf, is onbekend. Feit is dat latere bewoners van Malta en Gozo enorm verschilden van de tempelbouwers.
Ondanks verschillende pogingen in de historie om de tempels te vernietigen, zijn de tempels redelijk goed bewaard gebleven. De oorzaak daarvan is voornamelijk dat ze van duurzame materialen zijn gebouwd en dat ze totdat hun opgraving bedekt werden door aarde. Voor veel toeristen valt een bezoek aan een tempel desondanks tegen. Mensen die de tempels wensen te bezoeken, doen er goed aan zich te realiseren hoe bijzonder de bouwwerken zijn. Het zijn immers daadwerkelijk de eerste bouwwerken op aarde. Ze moeten proberen zich een voorstelling te maken van hoe de complexe bouwwerken met zeer beperkte middelen zijn gebouwd. De creativiteit, technische organisatie, planning, mankracht en vakmanschap die bij de bouw van de tempels noodzakelijk waren, moeten enorm geweest zijn. Voor ons is het vrijwel onmogelijk de bouwwerken na te bouwen zonder te grijpen naar modern materieel. Zonder daarbij stil te staan is een bezoek aan de tempels eigenlijk niet de moeite waard. Gelukkig zijn enkele tempels voorzien van een bezoekerscentrum, waar mensen zich kunnen laten infomeren over de relevantie van de bouwwerken.
In de Maltese archipel zijn nog zes megalithische tempels te bezoeken die allen op de wereld erfgoedlijst van UNESCO staan. Hoe de tempels in de megalithische periode genoemd werden, is natuurlijk niet bekend. Zij kregen later een naam. Ta'Ħaġrat werd genoemd naar het woord ħaġar, wat keien betekent. In Ħaġar Qim staat het woord Qim voor 'verering'. Ġgantija betekent zoiets als reuzentoren. Andere tempels werden vernoemd naar de plaats waar zij gevonden werden, zoals Tarxien en Skorba. De tempels dateren allen uit de periode van het jaar 3600 v. Chr. tot het jaar 2500 v. Chr. Al beweren sommige deskundigen dat de bouwwerken nog veel ouder kunnen zijn. Daarnaast hebben veel, al dan niet serieus te nemen, mensen alternatieve theorieën bedacht over de bouw, het doel en de periode waarin de tempels gebouwd zijn. Net als voor de algemeen gedragen theorie, zijn de bewijzen voor alternatieve theorieën vaak flinterdun.
Ġgantija
Het oudste en meest bijzondere tempelcomplex wordt gevormd door de megalithische tempels van Ġgantija (de toren van de giganten) op het eiland Gozo. Hier liggen binnen een redelijk bewaard gebleven muur twee tempels. De oudste van de twee komt uit 3400 jaar v. Chr. en is 27 meter lang. De nieuwere tempel dateert nog altijd van voor het jaar 2200 v. Chr. Deze tempel heeft een lengte van 19,5 meter en zou maar liefst vijftien meter hoog geweest zijn, waardoor deze al vanaf grote afstand te zien was. Het eerste deel van de megalithische cultuur wordt de Ġgantijafase genoemd.
Bij de tempels van Ġgantija is een modern informatiecentrum aanwezig. Hier wordt uitgebreide informatie verstrekt over de tempels, de archeologische vondsten die er gedaan zijn, de gebruikers, de mogelijke redenen voor de bouw en de mysteries die rond de tempels heersen. Vervolgens leidt een weg buiten het centrum door een prachtige tuin naar de tempel. In en rondom de tempel staan allerlei borden die informatie bieden over hetgeen er te zien is.
In het verleden dachten mensen wel dat de tempel was gebouwd door de reuzin Sansuna. Zij zou de stenen hebben meegesleept vanaf het plateau bij Ta' Cenc. Het kauwen op tuinbonen zou het geheim zijn achter haar enorme krachten.
De Ġgantijatempels staan op Gozo. Ze zijn te vinden iets ten zuidoosten van de plaats Xaghra, wat ruim drie kilometer ten noordoosten van Victoria, de hoofdstad van Gozo, ligt. De tempels van Ġgantija zijn bereikbaar vanuit Victoria met bus 307 en vanuit de haven van Gozo rechtstreeks met bus 322. Bezoekers kunnen uitstappen bij de halte 'Ggantija' aan het begin van het dorp of een rondje door het dorp maken en uitstappen bij de halte 'Tempji'.
De entree tot de tempel bedraagt € 9, - voor volwassenen. Ouderen, studenten en jeugdigen tot 18 jaar betalen € 7, -. Kinderen van 5 tot 12 jaar betalen € 5, - voor een entreebewijs.
Ħaġar Qim en Mnajdra
Ħaġar Qim
Aan de zuidkust van het eiland Malta, zijn vlak bij elkaar de megalithische tempels van Ħaġar Qim en Mnajdra te vinden. Van het oorspronkelijke bouwwerk van Ħaġar Qim is weinig over, maar toch is het mogelijk om op basis van de resten een voorstelling te maken van hoe het bouwwerk er ooit moet hebben uitgezien. Het bouwsel bestond uit een centrale hal met daaromheen vijf ellipsvormige kamers.
De tempels van Mnajdra zijn beter bewaard gebleven. De resten geven een goede indruk van hoe imposant de bouwwerken moeten zijn geweest toen ze gebouwd werden. Eigenlijk bestaat Mnajdra uit drie tempelcomplexen. De oudste en slechtst bewaarde staat in het oosten (rechts van de koepel). Deze tempel is ongeveer even oud als de oudste tempels van Ġgantija. De westelijke tempel werd daarna gebouwd, rond 3150 v. Chr. Daartussenin werd vervolgens nog een laatste grote tempel gebouwd.
Mnajdra
In een poging de tempels van Ħaġar Qim en Mnajdra te conserveren voor volgende generaties, zijn er over de tempels een soort tenten gebouwd. Hoewel dit van buiten niet om aan te zien is en het eigenlijk het panorama van de omgeving verpest, zijn de tempels binnen de 'tenten' wel goed te bekijken. Bij de rommelig ogende entree tot het gebied waarbinnen de tempels liggen is een modern bezoekerscentrum gebouwd, waar aanvullende informatie over de tempels wordt verstrekt. Een bezoek begint met een zes minuten durende 4D-film. Vervolgens kan de tentoonstelling worden bezichtigd. Vervolgens is het ongeveer 100 meter lopen naar de tempels van 294;aġar Qim. Na het bezichtigen van deze tempel, leidt er een 500 meter lang pad naar de tempels van Mnajdra. Dit tweede tempelcomplex ligt ongeveer 50 meter lager dan 294;aġar Qim, dus het pad loopt flink omlaag. Op de heen- en terugweg kan er worden gekozen deels een alternatieve route te nemen. Er zijn twee zogenaamde 'nature trails' uitgezet; eentje links van het pad, de andere rechts. Het pad aan de zeezijde is het meest interessant. Deze loopt langs het Congreve memorial en langs de Ħamrija-toren, die in 1659 gebouwd werd in opdracht van grootmeester Martin de Redin. Voorts biedt dit pad een fraai uitzicht op de het eiland Filfla.
De tempels van Ħaġar Qim en Mnajdra liggen vlak bij elkaar op amper twee kilometer van de plaats Qrendi op Malta. Qrendi ligt in het zuiden van het eiland iets ten westen en ter hoogte van Zurrieq. Omdat Ħaġar Qim en Mnajdra dichtbij elkaar liggen, zijn ze beiden gemakkelijk tijdens één uitstapje te bezoeken. In de directe omgeving is ook de Blue Grotto te vinden.
Een toegangskaartje voor het bezoekerscentrum en het gebied waarbinnen de tempels liggen, kost € 10, - voor volwassenen. Ouderen, studenten en jeugdigen tot 18 jaar betalen € 7,50. Kinderen van 5 tot 12 jaar betalen € 5,50.
De tempels zijn vanaf de luchthaven en Mdina bereikbaar met bus 201 (eenmaal per uur). Vanuit Valletta kan het beste worden gereisd met lijn 74 (tweemaal per uur).
Tarxien
Tarxien
De tempel van Tarxien komt uit de latere periode, de Tarxienfase van 3000 tot 2500 v.Chr., en is het verst ontwikkeld van de tempels die in Malta zien te zien. In tegenstelling tot de eerdere tempels, zijn in deze tempel in sommige stenen reliëfs aangebracht. De tempel telt maar liefst zes ellipsvormige kamers. De tempel werd ontdekt in 1915, nadat boeren erover klaagden dat er steeds grote stenen aan de oppervlakte verschenen. In de vier jaren na de ontdekking, werd de gehele tempel blootgelegd door ene Temi Żammit (1864 – 1935). Helaas is de tempel door slecht renovatiewerk deels verpest.
De tempel van Tarxien ligt bij de gelijknamige plaats, die ten zuidoosten van Valletta en direct naast Paola ligt. Jaarlijks bezoeken ruim 100.000 mensen de tempel. Er wordt gewerkt om de tempel voor hen beter toonbaar te maken. Om de tempel beter de beschermen tegen de elementen ligt het in de bedoeling er net als bij de tempels van Ħaġar Qim en Mnajdra een overkapping overheen te bouwen.
De entree tot de tempel van Tarxien bedraagt € 6, - voor volwassenen. Ouderen, studenten en jeugdigen tot 18 jaar betalen € 4,50. Kinderen tot 12 jaar betalen € 3, -.
Ta' Skorba en Ta' Ħaġrat
Ta' Ħaġrat
Aan het begin van de twintigste eeuw werden er in landbouwgrond bij de wijk Żebbiegħ grote stenen aangetroffen. In het jaar 1937 werd vastgesteld dat zich hier een megalithische tempel moest bevinden. Tussen 1961 en 1963 werd het bouwwwerk opgegraven onder leiding van de Britse archeoloog David Hilary Trump (1931 – 2016). Het was de eerste opgraving in Malta die naar moderne archeologische maatstaven werd uitgevoerd. De tempel kreeg de naam Ta' Skorba. Met de bouw van deze tempel werd vermoedelijk al begonnen rond 3600 v.Chr.
De Ta' Ħaġrat-tempels liggen op ongeveer 900 meter van die van Ta' Skorba, maar dan in de plaats Mgarr, eveneens op Malta ten zuiden van de stad Mellieha. De tempels van Ta' Ħaġrat werden tussen 3600 v.Chr. en 3200 v.Chr. gebruikt. Deze werden in 1917 aangetroffen onder landbouwgrond. Toen de tempels tussen 1923 en 1926 werd opgegraven, bleek dat door het bewerken van het land veel schade was ontstaan aan het bouwwerken. In de constructie valt vooral de imposante entree op.
Voor een bezoek aan beide tempels moet entreegeld voldaan worden. De toegang bedraagt € 3,50 voor volwassenen. Ouderen, studenten en jeugdigen tot 18 jaar betalen € 3, -. Kinderen tot 12 jaar betalen € 2,50.
&nsbp;
|